Holland Molenland 21 – Poldermolen in Geldermalsen
Vrijdag 8 maart 2024 | Arno voor de Poorte
GELDERMALSEN - Holland is een echt molenland. In Nederland staan circa 1.200 molens. In het uitzendgebied van SRC staan er vijfentwintig. In deze serie artikelen nemen we u mee op reis langs deze bijzondere bouwwerken. In deze editie aflevering 21: Poldermolen in Geldermalsen.
Op een voorjaarsochtend in maart 2024 heeft de Poldermolen van Geldermalsen zojuist de mist van zich afgeschud en laat hij zich geduldig vastleggen op de gevoelige plaat. Geduld heeft-ie, want hij staat er al sinds 1772. En hij duldt ook het één en ander getuige de oprukkende industrie die de molen de laatste jaren steeds meer om zich heen moet aanvaarden.
Landschappelijke waarde Ondanks deze bebouwing van bedrijvigheid vinden deskundigen de landschappelijke waarde van deze Poldermolen groot. Het modeltype is een kantige molen, een grondzeiler. De molen is maalvaardig in circuit. De voormalige bestemming van de Geldermalsense Poldermolen is – wat zijn naam al aangeeft – het bemalen van de dorpspolder Geldermalsen. Op dit moment is de molen buiten bedrijf. De molen is een houten achtkante poldermolen op een gemetselde onderbouw van het type grondzeiler en is uitgerust met een scheprad dat en doorsnede heeft van 6,50 m en 40 cm breed is. De wiekenvorm is Oudhollands. De binnenroede is 27,75 meter en de buitenroede 27,85 m. Het gevlucht wordt op de wind gezet met behulp van een kruihaspel. De kap van de molen is voorzien van een zogenaamd Engels kruiwerk. De Vlaamse vang is voorzien van een vang- of wipstok.
Eigendomshistorie De Molenstichting Gelders Rivierengebied heeft deze molen sinds 1974 in bezit. Daarvoor was dat het polderdistrict Tielerwaard vanaf 1955. Van 1772 tot 1955 waren de Dorpspolders Meteren en Geldermalsen eigenaar.
Geschiedenis De molen bemaalde de voormalige Dorpspolder Meteren & Geldermalsen. Deze was tot 1955 ook de eigenaar. Daarna vielen polder en molen (en nog veel meer in de omgeving) onder het Polderdistrict Tielerwaard. Eén en ander was het gevolg van een grootscheepse ruilverkaveling, die formeel werd beëindigd op 1 juli 1956. Voor de molen betekende dit een periode van stilstand en licht verval. Rond 1970 volgde een eerste herstelbeurt en ook ging deze molen, onder invloed van het opkomende vrijwillig molenaarschap, in de loop van die jaren weer geregeld draaien. Malen was, vanwege de ruilverkaveling, alleen nog mogelijk in een circuit.
Roedebreuk In de jaren 1981/82 werd veel hersteld aan boventafelement en kruivloer. Ook voorzag men de molen van een geheel nieuw rietdek. Een roedebreuk tijdens het malen in juli 1988 had nogal wat gevolgen: het kostte niet alleen een buitenroede, lange spruit en schoor, maar men besloot toen tot een nieuwe, zeer grondige, herstelbeurt. De kap werd op de grond neergezet om daar te worden herzien, de bij de breuk intact gebleven roede werd eveneens vervangen en ook kreeg de molen een geheel nieuwe staart. Hierna kon de molen er weer tegenaan.
Waterwiel Deze molen kent veel originele details: zo zijn achtkantstijlen en koningspil gedisseld en niet gezaagd. Een schoorsteen van maar liefst 1.70 meter breed kan voor een flink open vuur zorgen. Het waterwiel (onderwiel) heeft geen achtervelg. Dit is op zich niet zo uitzonderlijk, maar hierdoor oogt dit werkelijk enorme wiel uitzonderlijk slank. Ook de molenwerf is opmerkelijk: naast een oud bakhuisje is ook nog altijd een ‘blafferd’ (lossluisje) aanwezig. Gesloten voor publiek Helaas is deze molen niet opengesteld voor publiek, omdat de molen permanent bewoond is. U kunt wel een afspraak maken om langs te komen.